Σμηνουργία

Mε την ευκαιρία ότι βρισκόμαστε στη καρδιά του χειμώνα, αλλά το μυαλό μας βρίσκεται στην ανοιξιάτικη περίοδο, αλλά και στο επερχόμενο φαινόμενο της σμηνουργίας, παραθέτω κάποιες σκέψεις μου, που πιστεύω ότι θα μπορούσαν να μας προβληματίσουν, αλλά και να μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε και να αντιμετωπίσουμε τη σμηνουργία. (Η δουλειά δεν είναι αποκλειστικά δική μου, είναι μια παρουσίαση των πιο μοντέρνων απόψεων στο θέμα αυτό από τη διεθνή βιβλιογραφία, αλλά και τη μελισσοκομική πρακτική. Κάνω ανάρτηση τέτοια εποχή επειδή πολλοί χειρισμοί θα πρέπει να αρχίσουν να προγραμματίζονται από τώρα.)

ΕΚΤΙΜΗΣΕΙΣ

1.    Μια νέα και σφριγηλή βασίλισσα μπορεί να γεννήσει αρκετά αυγά για να κρατήσει περίπου 2 1/2 διαδοχικούς κύκλους γόνου. Εάν περιορίζεται σε λιγότερο όγκο γόνου από τη μέγιστη ικανότητα παραγωγής της, τότε έχει χρόνο ελεύθερο χρόνο. Σε κυψέλη με 10 πλαίσια τα εξωτερικά πλαίσια συνήθως έχουν μέλι και αποτελούν την εφεδρεία και τα δεύτερα από το εξωτερικό είναι μέρος εναπόθεσης γύρης. Αυτό αφήνει 6 πλαίσια για την εξάπλωση του γόνο.

2.  Οι μέλισσες αντιστέκονται στην αποθήκευση νέκταρος επάνω από το χώρο αποθήκευσης του μελιού τους. Αυτό μπορεί να συμβαίνει, επειδή στις άγριες φυλές η κορυφή είναι κάτι σταθερό, όταν τακτοποιείται το σμήνος σε μια κοιλότητα, πηγαίνει στην κορυφή και χτίζει τη κερήθρα προς τα κάτω. Το οποιοδήποτε μέλι αποθηκεύεται στην κορυφή και τις πλευρές της φωλιάς γόνου (σε σχήμα μισοφέγγαρου). Σε αυτήν την διαμόρφωση, δεν υπάρχει καμία θέση για την αποθήκευση του νέκταρος πιο πάνω. Η μετατόπιση της κορυφής της κυψέλη (το πάτωμα) είναι μια παρέκκλιση στις μέλισσες.  «Η μεταβολή στους ορόφους» είναι αφύσικη .

3.     Όταν μια ροή νέκταρος αρχίζει, το νέκταρ πρέπει να αποθηκευτεί στα διαθέσιμα κελιά.  Η ζώνη του μελιού επεκτείνεται προς τα κάτω στη γονοφωλιά. Περιορίζοντας τα κελιά εκτροφής γόνου.

4.    Έχουμε λόγο να υποψιαστούμε ότι οι νέες μέλισσες είναι πιστές στην περιοχή της κερήθρας από την οποία προέκυψαν. 
    Όταν ένα πλαίσιο χτισμένης κερήθρας προστίθεται στη θέση του γόνου που αφαιρείται, οι μέλισσες αγνοούν το νέο πλαίσιο, ακόμη και στη μέση της γονεοφωλιάς τους, για κάποιο διάστημα («δεν είναι το δωμάτιό ΜΟΥ για να το τακτοποιήσω »). Το εργατικό δυναμικό που προετοιμάζει τα πλαίσια για να δεχθούν τα αυγά δουλεύει κάπου αλλού και μεσολαβεί αρκετός χρόνος για να αναγνωρισθεί. 

5.     Κατά την αύξηση του πληθυσμού, οι μέλισσες κινούνται μόνο προς τα επάνω. Η διαμόρφωση της κυψέλης κάτω από τη φωλιά του γόνου δεν έχει ενδιαφέρον. Ξέρουμε ότι είναι απρόθυμες να επεκταθούν σε ένα κενό σώμα χαμηλότερα. Η αρχική επέκταση (πάτωμα) πρέπει να γίνεται, όταν ακόμα υπάρχουν ανοικτά κελιά προς τα επάνω, μεταξύ της γονοφωλιάς και του πάνω ορόφου. Μ αυτό τον τρόπο μπορούν χωρίς εμπόδιο να ανεβαίνουν στο πάνω όροφο. Η προσπάθεια τους τώρα συγκεντρώνεται στην ανατροφή του γόνου και την επέκταση του όγκου της γονοφωλιάς προς τα επάνω καταναλώνοντας συνεχώς τα υπερκείμενα αποθέματα μελιού.

6.     Μέλισσες που δεν συμμετέχουν στην εκτροφή, ή δεν είναι αρκετά ώριμες για αναζήτηση τροφής, κάθονται στη ζεστασιά της γονοφωλιάς που συνεχώς αυξάνεται στα ανώτερα σημαία του πλαισιού. Αυτό συγκεντρώνει τις περισσότερες από τις μέλισσες στην κορυφή της κυψέλης. Η πιθανότητα της συμφόρησης αυξάνεται με κάθε μέρα με το νέο κύμα των πρόσφατα εκκολαπτόμενων μελισσών που παράγεται από το γόνο.
    Η συμφόρηση είναι ένα από τα αίτια. Είναι στοιχείο απαραίτητο για την πραγματοποίηση σμηνουργίας. Η αύξηση του πληθυσμού των μελισσών αναφέρεται μερικές φορές και ως έκρηξη. Είναι πραγματικά μια έκρηξη εάν δεν καταλαβαίνουμε τους μηχανισμούς της διαδικασίας. Ο χώρος μεταξύ των κερήθρων δεν μπορεί να χωρέσει τις μέλισσες που συνεχώς προκύπτουν και από τις δύο πλευρές του πλαισίου. Αφού κάθε μέλισσα εξερχόμενη του κελιού της, απαιτούνται τουλάχιστον 3 κελλιά χώρος (επιφάνεια για να σταθεί).
     Ακόμα βλέπουμε, ότι ο όγκος γόνου περίπου διπλασιάζεται από τον τρίτο κύκλο γεννήσεων. Είναι λοιπόν εύκολο να δούμε ότι σύντομα εξαντλείται ο ελεύθερος χώρος της κυψέλης γιατί περιέχει τις εκκολαπτόμενες μέλισσες. Νέες μέλισσες προκύπτουν από την επέκταση της γονοφωλιάς στα κελιά μελιού που στο μεταξύ έχουν καταναλώσει. Αυξάνεται λοιπόν και όλο μεγαλώνει ο χώρος του γόνου και μειώνονται τα αποθέματα. Οι καινούριες μέλισσες είναι κυριολεκτικά «επάνω» στο γόνο και οι ενδιάμεσης ηλικίας μέλισσες δεν απασχολούνται επικερδώς στην αρχική τους αποστολή της εκτροφής. 
     Η αύξηση του αριθμού των νέο-εκκολαπτόμενων μελισσών αυξάνει επίσης την πυκνότητα και τον όγκο του σμήνους και αναγκάζει τις ενδιάμεσης ηλικίας μέλισσες να μετακινηθούν προς τα κάτω στο πλαίσιο και στη βάση της κυψέλης. Η γονοφωλιά είναι το κέντρο της δραστηριότητάς της και επικαλύπτεται από τις πλεονάζουσες μέλισσες παρεμποδίζοντας την αρχική αποστολή του ταΐσματος του νέου γόνου, μέχρι να κατέβουν προς το πάτωμα της κυψέλης.

7.     Οι μέλισσες θα κάνουν χώρο επώασης για να αναθρέψουν τους κηφήνες ακόμα κι αν πρέπει να ξαναχτίσουν τα κελιά εργατριών στο μέγεθος των κηφήνων. Θα εντοπίσουν και τα κηφηνοκελιά που είναι ταξινομημένα μέσα στο καλυμμένο μέλι επάνω από τη γονοφωλιά. Θα αδειάσουν εκείνα τα μακρινά κελιά και η μαμά συνοδευόμενη θα πάει εκεί για να γεννήσει αυγά. Εκείνα τα κελιά μπορεί να είναι έξω από τη μελισσόσφαιρα τις κρύες-νύχτες, αλλά μερικές μέλισσες φροντίζουν εκείνον τον υποχρεωτικό γόνο κηφήνων.

8.     Οι μέλισσες προτιμούν να επεκτείνουν τη γονοφωλιά τους πλευρικά πλαίσια παρά προς τα πάνω. Οι εξωτερικές κερήθρες της κυψέλης περιέχουν συμπαγές μέλι από πάνω έως κάτω. Μπορεί  να είναι αρκετές και στις δύο πλευρές τα μισοφέγγαρα μελιού. Η επιφάνεια προς χρήση είναι ελάχιστη επάνω από τη γονοφωλιά, για την τοποθέτηση νεοεισερχόμενου νέκταρος. Αναγκαστικά λοιπόν, οποιαδήποτε επέκταση της γονοφωλιάς πρέπει να είναι στην παρακείμενη κερήθρα. Μια μικρή ομάδα θα κινηθεί πλευρικά στο καλυμμένο μέλι προτού να υπάρξει οποιαδήποτε σημαντική επέκταση προς τα πάνω.

9.     Φαίνεται ότι όταν αρχίζουν οι μέλισσες να εργάζονται στους ορόφους, η τάση προς σμηνουργία ελαττώνεται. Μπορούν ακόμα να σμηνουργίσουν ενώ εργάζονται στους ορόφους, αλλά ο δρόμος διάπραξης σμηνουργίας δεν είναι αρκετά άμεσος ή ενιαίος σκοπός. Εάν η γονοφωλιά σπάζει τα εμπόδια μελιού και ο γόνος ανατρέφεται και στον όροφο, όλο το ενδιαφέρον για τη σμηνουργία χάνεται.

Η ΩΘΗΣΗ

Το στοιχείο που ενεργοποιεί τη στροφή για την διάπραξη σμηνουργίας υπεκφεύγει πάντα των μελισσοκόμων. Υποψιάζομαι ότι οι προετοιμασίες για διάπραξη σμηνουργίας προηγούνται των κελιών σμηνουργίας κατά ένα μακρύ χρονικό διάστημα που δεν γνωρίζει κανένας, αναδείξαμε το ενδιαφέρον που δημιουργείται στους κύκλους γεννήσεων. Είχαμε παρατηρήσει ότι υπήρχαν μεγάλα χρονικά διαστήματα, που όλα τα κελιά γόνου καλύπτονταν και η βασίλισσα ήταν ανενεργή. Αναρωτηθήκαμε εάν η βασίλισσα, όπως και οι εργάτριες, ήταν πιο ευτυχισμένες όταν ήταν απασχολημένες ή ίσως η βασίλισσα να εξέπεμψε μερικά κακά σήματα όταν ήταν δυσαρεστημένη κατά τη διάρκεια της περιόδου όπου ήταν στα ανώτατα όρια των γεννήσεων.

Χάρη της συζήτησης, υποθέστε ότι η βασίλισσα ικανοποιείται εφ' όσον επεκτείνεται η γονοφωλιά. Παίρνει να γεννήσει μερικά αυγά στα κελλιά που πριν είχαν τροφές καθώς αυτά τώρα γίνονται διαθέσιμα. Ο αριθμός των μελισσών που γεννιούνται αυξάνεται κάθε μέρα και τώρα αυτές τρώνε περισσότερο μέλι. Έπειτα όμως μια ροή από νέκταρ αρχίζει ξαφνικά και η γονοφωλιά γίνεται ολοένα και μικρότερη. Αυτό που πραγματικά δεν έχει σημασία είναι το εάν η βασίλισσα προκαλεί τη σμηνουργία με κάποιο μήνυμα ή αν η αύξηση του εισερχόμενου νέκταρος προκαλεί την αποικία στο να αισθάνεται ασφαλής ότι η μητρική αποικία έχει ότι χρειάζεται για να επιβιώσει και τότε σμηνουργεί.

Το εισερχόμενο νέκταρ είναι σίγουρα αναγκαίο για τη σμηνουργία, ώστε το σμήνος να εδραιωθεί σε μια νέα θέση. Εάν επικρατεί συμφόρηση (υπερβολικός  αριθμός μελισσών), η διάπραξη σμηνουργίας είναι σίγουρη. Θεωρούμε ότι έχουμε απασχοληθεί με λανθασμένο πρόβλημα. 
Θέλουμε υπερβολικά μεγάλο πληθυσμό μελισσών (συμφόρηση), αλλά πρέπει να βρούμε μια τεχνική που να επιτρέπει την απορρόφηση της πρώτης εισροής νέκταρος χωρίς να περιορίζει τον όγκο της γονοφωλιάς. Πρέπει να εστιάσουμε τις προσπάθειές μας στην ζώνη των ανοικτών κελιών μελιού πάνω από την γόνο-φωλιά. Ποιο συγκεκριμένα, πρέπει να λύσουμε το πρόβλημα του καλυμμένου μελιού ακριβώς επάνω από την γονοφωλιά.

Πρέπει να υπάρχει η δυνατότητα κενών κελλιών, ώστε να γίνεται αποθήκευση στην κορυφή.  Μια ξαφνική εισροή από νέκταρ θα μπορούσε στη συνέχεια να αποθηκευτεί επάνω από τη ζώνη της γονοφωλιάς και όχι στο άνω άκρο της γονοφωλιάς. Μια άλλη πρόταση για κάποιον που πειραματίζεται:

Εάν θέλετε να ωθήσετε τη γονοφωλιά πάνω στον πρώτο όροφο, δώστε γονοκερήθρα κηφήνων στο κέντρο του ισογείου της κυψέλης. Αυτό μπορεί να είναι ότι χρειάζεται. Τα πλαίσια μπορούν να αφαιρεθούν όταν καλυφθούν με γόνο, παίρνοντας μαζί τον πληθυσμό των varroa καθώς και τους μη παραγωγικούς κηφήνες. Η γονοκερήθρα κηφήνων σε αντίθεση με κερήθρα εργατριών, δεν προετοιμάζεται για την ωοτοκία από τις μέλισσες που εκκολάπτονται από αυτήν την ίδια κερήθρα.

Άλλες εκτιμήσεις:

             1.           Μια σφριγηλή- ακμαία βασίλισσα μπορεί να γεννήσει αρκετά αυγά σε 2 1/2 κύκλους.

2.    Οι μέλισσες αντιστέκονται στην αποθήκευση του νέκταρος επάνω από το σφραγισμένο μέλι του θόλου μελιού της γονοφωλιάς.

3.       Όταν μια σοβαρή ροή νέκταρος αρχίζει, το νέκταρ αποθηκεύεται στο κάτω μέρος των κελιών του θόλου μελιού, και καταπατά τα κελλιά της γονοφωλιάς.

4.       Ένα πλαίσιο γονοκερήθρας που αντικαθίσταται με άχτιστη γονοκερήθρα μειώνει το συνολικό όγκο των κελιών γόνου, μέχρι να χτιστεί.

5.     Οι μέλισσες που χασομερούν στο πάνω μέρος της κυψέλης απολαμβάνουν τη θερμότητα που αυξάνεται από τη γονοφωλιά, προκαλώντας κυκλοφοριακή συμφόρηση.

6.      Οι μέλισσες θα βρούνε και θα χρησιμοποιήσουν τα κελιά της γονοκερήθρας κηφήνων ακόμη και έξω από την μελισσόσφαιρα την κρύα νύχτα.

7.     Οι μέλισσες προτιμούν να επεκτείνουν τη γονοφωλιά τους πλευρικά στην παρακείμενη κερήθρα παρά προς τα πάνω στα αποθετήρια μελιού.

8.       Η εργασία των μελισσών στην απόθεση του νέκταρος φαίνεται να δημιουργεί την ανάγκη και την παρόρμηση για σμηνουργία.

Συμπεράσματα

 Η εξελικτική ανάπτυξη της μέλισσας στηρίχτηκε στα στα εξής:

1.    Φύλαξη του πλεονάσματος μελιού πάνω και προς τις πλευρές της φωλιάς γόνου.

2.  Να χτίσει προς τα κάτω από την κορυφή και να διατηρήσει τη γονοφωλιά κάτω από το αποθηκευμένο μέλι.

3.  Η συσσώρευση μελισσών την άνοιξη εκμεταλλεύεται τις πρόωρες πηγές νέκταρος για να υποστηρίξει την εκτροφή γόνου. Η δημιουργία αποθέματος σε νέκταρ γίνεται κλιμακωτά ανάλογα με τη διαθεσιμότητα.

4.  Οι περισσότερες εργάτριες που είναι ηλικίας μεγαλύτερης από αυτή της παραμάνας είναι ανιχνεύτριες κατά τη διάρκεια της συγκομιδής. Αυτό μεγιστοποιεί τις δυνατότητες για το εισερχόμενο νέκταρ που καλύπτει τις ανάγκες τροφών.

5. Το διαθέσιμο νέκταρ που αποθηκεύεται στη γονοφωλιά προκαλεί τις προετοιμασίες σμηνουργίας. Διαστρεβλώνεται αυτήν η στρατηγική με την παροχή του χώρου αποθήκευσης  στο εισερχόμενο νέκταρ.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

Μειώνουμε την ώθηση για σμηνουργία προσθέτοντας πλαίσια στην κορυφή της κυψέλης (πάτωμα) διαταράσσοντας έτσι τη γονοφωλιά. Η προσθήκη των πλαισίων παρέχει χώρο και είναι ευεργετική εάν ολοκληρωθεί αρκετά νωρίς και χωρίς να εμποδίζει την κανονική συγκέντρωση του πληθυσμού των μελισσών.

Η διαταραχή της γονοφωλιάς αποθαρρύνει τη σμηνουργία με τη μείωση του αριθμού των μελισσών. Η τεχνική αυτή μειώνει τη συσσώρευση των μελισσών εντός της κυψέλης. Οι μέλισσες όμως κάνουν περισσότερο μέλι όταν συσ-σωρεύονται. Έτσι φαίνεται ότι η διαταραχή της γονοφωλιάς είναι αντιπαραγωγική. Οι διαταραχές της γονοφωλιάς μπορεί να έχουν περισσότερες επιπτώσεις στην παραγωγή μελιού από ότι είναι προφανής μόνο από τον αριθμό των μελισσών.

Τι γίνεται αν ο κύκλος γεννήσεων βγει εκτός, θα ήταν κατά τη διάρκεια της μέγιστης ροής μελιού οι μέλισσες θα είναι αρκετές για να χειριστούν το εισερχόμενο νέκταρ; Ο αντίκτυπος στην παραγωγή δεν θα ήταν εύκολα διακριτός. Υποθέτουμε ότι η κανονική συγκέντρωση παράγει τις μέλισσες της σωστής ηλικίας για την εκτέλεση των εργασιών που απαιτούνται.

Διακοπή σμηνουργίας

Τα ισχυρότερα μελίσσια παράγουν περισσότερο μέλι. Το σύστημα διαχείρισης θα πρέπει να κατευθυνθεί στην παραγωγή της μέγιστης δυνατή ισχύς.

Ο Δρ C.R. Farrar κατέδειξε, πριν περίπου 50 έτη, τεχνικές για την ανάπτυξη πληθυσμού μελισσιών παραγωγικής ισχύος. Ο στόχος του ήταν περίπου τρεις βαθιές αίθουσες γόνου. Ολοκλήρωσε αυτό το επίπεδο δύναμης των μελισσιών με τη μετάθεση των αιθουσών γόνου. Επίσης η προσέγγισή του μείωσε τη συχνότητα σμηνουργίας.

Δυστυχώς, η θεωρία ότι ο συνωστισμός των μελισσών προκαλεί σμηνουργία, έχει προκαλέσει μια επιφύλαξη στους μελισσοκόμους ως προς την πρόωρη ανάπτυξη της δύναμης των μελισσιών.  Έχουμε οδηγηθεί για να πιστεύουμε ότι μια πολύ δυνατή κυψέλη πολύ νωρίς την άνοιξη οδηγεί σε σμηνουργία. Ξέρουμε ότι το μητρικό σμηνουργικό μελίσσι παράγει ελάχιστα. Οι περισσότερες τεχνικές πρόληψης σμηνουργίας αφαιρούν δυνάμεις αποδυναμώνοντας την αποικία.

 Απλά το δυναμικό του πληθυσμού μειώνεται με την αφαίρεση γόνου ή η διάσπαση των αποικιών, επηρεάζουν αρνητικά τη δυνατότητα παραγωγής μελιού .

Το λεξικό καθορίζει το συνωστισμό με δύο τρόπους.

1.    Συνωστισμός είναι μια έννοια όπως το μποτιλιάρισμα στο κέντρο της πόλης (κυκλοφοριακός συνωστισμός).

2.    Η δεύτερη έννοια είναι όταν η κανονική λειτουργία της όσφρησης είναι μειωμένη, όπως στην ρινική συμφόρηση.

Η κυψέλη συνδέει και με τους δύο τύπους συμφορήσεων την εποχή σμηνουργίας. Η συσσώρευση των ενήλικων μελισσών απαιτείται για να είναι βιώσιμα και δυνατά τα μελίσσια. Η εξασθένιση της κανονικής λειτουργίας εμφανίζει συσσώρευση νέκταρ στις κερήθρες εκτροφής του γόνου. Η βιβλιογραφία είναι κάπως σκοτεινή ως προς τη συσσώρευση του νέκταρος στη γονοφωλιά, αλλά πιστεύουμε ότι είναι ένα απαραίτητο στοιχείο της διαδικασίας προετοιμασίας για τη σμηνουργία. Πριν παράγει τα κελιά σμηνουργίας, το μελίσσι μειώνει το μέγεθος της φωλιάς γόνου με την αποθήκευση του νέκταρ εκεί όπου ο γόνος εκκολάπτεται.

Υπάρχουν πολλά πλεονεκτήματα τόσο για το μητρικό μελίσσι όσο και για το επικείμενο σμήνος να δημιουργήσουν μια δεξαμενή ανοικτών κελιών με τροφές πριν από τη σμηνουργία.

Στην πρόληψη της σμηνουργίας με τη διαχείριση του νέκταρος πρέπει να αποτρέψουμε την απόφραξη της γονοφωλιάς με νέκταρ. Η συμφόρηση με νέκταρ αποτελεί προκαταρκτική προϋπόθεση για σμηνουργία. Προετοιμαζόμαστε να τη σταματήσουμε προτού να αρχίσει με την προσθήκη κενών κελιών για αποθήκευση νέκταρος επάνω από τη γονοφωλιά, έτσι η συμφόρηση με νέκταρ αποφεύγεται. Το μελίσσι προτιμά να αποθηκεύσει το νέκταρ για τις ανάγκες εκτροφής μέσα στη μελισσόσφαιρα πριν από την πλήρη επέκταση της φωλιάς του γόνου. Το μελίσσι λοιπόν, έχει μειώσει τη γονοφωλιά του σε ένα επίπεδο που να μπορεί να διαχειρίζεται από το μισό πληθυσμό του, (ότι θα απομείνει δηλαδή μετά από την αναχώρηση του σμήνους), και αρχίζει προετοιμασίες σμηνουργίας.

Οι βασικοί στόχοι της διαχείρισης του νέκταρος είναι αρκετά απλοί.  Καταγράφονται και αναλύονται παρακάτω:

α. Προτρέψτε το μελίσσι να αποθηκεύσει το νέκταρ πάνω από τη φωλιά του γόνου πολύ πριν τη συγκομιδή.

β. Διατηρήστε κενές κερήθρες στην κορυφή της κυψέλης για τη συνέχιση της αποθήκευσης κατά τη συγκομιδή.

γ. Παρακολούθηση για τη συνεχή επέκταση της φωλιάς του γόνου στο υπερκείμενο νέκταρ κατά την εποχή της σμηνουργίας.

Τα αποτελέσματα της επίτευξης αυτών των στόχων είναι δραματικά. Το μελίσσι που επεκτείνει τη φωλιά γόνου και αποθηκεύει το νέκταρ μέσα στην εποχή σμηνουργίας δεν θεωρείται σμηνουργικό. Ο στόχος για την περίοδο αυτή είναι η δημιουργία συνωστισμού για την πλήρωση του ολοένα αυξανόμενο κενού χώρου. Το παραγωγικό μελίσσι φθάνει κατά την έναρξη της κύριας μελιτοροής με δύο πατώματα γόνου και ένα ορόφο για νέκταρ επάνω από τη γονοφωλιά. Ο τεράστιος πληθυσμός είναι ισορροπημένος για να εκμεταλλευτεί την κύρια μελιτοροή.

Το πρωταρχικό εργαλείο για την υπερκείμενη αποθήκευση του νέκταρος πάνω από το προϋπάρχων καλυμμένο μέλι είναι η μείωση αυτού του μελιού με την εισαγωγή κενών κερήθρων για γόνο. Αυτό εξυπηρετεί περισσότερους από έναν σκοπούς. Όχι μόνο ενθαρρύνει την αποθήκευση του νέκταρος επάνω από τη φωλιά γόνου, αλλά βελτιώνει επίσης και το να αντιληφθεί το μελίσσι την πρόσθετη κενή κερήθρα πάνω από το προϋπάρχων καλυμμένο μέλι. Το μελίσσι θα αγνοήσει την κενή κερήθρα που προστίθεται πάνω από το υπερκείμενο εμπόδιο του καλυμμένου μελιού. Φαίνεται να θεωρούν την κορυφή του καλυμμένου μελιού ως την κορυφή της κοιλότητας κατοικίας. Αλλά εάν αποθηκεύουν το νέκταρ μέσω του υφιστάμενου εμποδίου μελιού στην κενή κερήθρα που παρεμβάλλεται μεταξύ των πλαισίων του μελιού, βελτιώνει την αντίληψή τους για το ανωτέρω διαθέσιμο χώρο.

Όταν λοιπόν το μελίσσι έχει επίγνωση του γεγονότος ότι υπάρχει κενός χώρος από πάνω του, καθυστερεί η φιλοδοξία για σμηνουργία και συνεχίζουν να αυξάνουν το μέγεθος της γονοφωλιάς. Εάν επιτύχει την πλήρωση των κενών κερήθρων με το νέκταρ, η αποικία μπορεί να επανέλθει στη φιλοδοξία για σμηνουργία. Η σκόπιμη συντήρηση κενών κερήθρων στον κορυφαίο όροφο αποτρέπει το μελίσσι από την εκπλήρωση της ανωτέρω φιλοδοξίας. Συστήνουμε τη διατήρηση ορόφου που να περιέχει και κενές κερήθρες πάνω από τη γονοφωλιά ολόκληρη την περίοδο συγκομιδής.

Ένα ακόμα πλεονέκτημα της κατανάλωσης του μελιού που βρίσκεται πάνω από το γόνο είναι η ταχύτερη αύξησης της φωλιάς γόνου. Αν το μελίσσι αυξάνει το μέγεθος γονοφωλιάς εισβάλλοντας στο σφραγισμένο μέλι, καταναλώνουν εκείνο το μέλι ως τροφή και ελευθερώνουν τα κελιά για πρόσθετες γεννήσεις. Η παροχή χώρου αποθήκευσης νέκταρος πολύ νωρίς την άνοιξη είναι ένα βασικό στοιχείο επιτυχίας αυτού του συστήματος. Η εμφάνιση του νέου, άσπρου κεριού κατά την έναρξη της κύριας ροής μελιού είναι το χρονικό σημείο αναφοράς για την προετοιμασία σμηνουργίας. Ο χειρισμός πρέπει να εκτελεσθεί ένα μήνα πριν από το άσπρο κερί.

Ο Δρ Farrar με την αναζήτησή του για τους μεγαλύτερους πληθυσμούς πέτυχε την πρόληψη σμηνουργίας με την εντατικοποίηση της εργασίας των μελισσών. Η διαχείριση του νέκταρος επιτυγχάνει μεγαλύτερους πληθυσμούς και με τη λιγότερη προσπάθεια για την πρόληψη σμήνων. Έγινε πλέον κατανοητό ότι ο πολύς πληθυσμός των μελισσιών και η πρόληψη σμηνουργίας δεν είναι απαραιτήτως αντίθετοι σκοποί. Ο συνωστισμός των μελισσών προκαλεί τη σμηνουργία. Πιστεύουμε ότι και οι δύο τύποι συμφορήσεων είναι αποτελέσματα του σχεδιασμού σμηνουργίας των μελισσιών, και όχι η «αιτία.» Οι όμως περισσότεροι μελισσοκόμοι εμμένουν στην αποδυνάμωση της αποικίας προς όφελος της πρόληψης σμήνων.

Συνοψίζοντας αποκομίζουμε τα εξής :

1. Η αρχή της ζωής του μελισσιού γίνεται με την εγκατάσταση του σμήνους σε μια κοιλότητα που του παρέχει προστασία από τους εχθρούς και τις αντίξοες συνθήκες.

2. Η οροφή της κοιλότητας είναι το σημείο έδρασης του σκελετού του σμήνους (σκελετός = κερήθρες ) και η επέκταση του σκελετού αυτού προς τα πάνω δεν είναι εφικτή, οπότε η όποια μετέπειτα επέκταση γίνεται προς τα πλάγια - εάν υπάρχει διαθέσιμος χώρος - και προς τα κάτω.

3. Το άνω μέρος των κερήθρων καταλαμβάνεται από μια κοιλότητα (φεγγάρι) αποθεμάτων σφραγισμένου μελιού που αποθηκεύεται εκεί μετά την εγκατάσταση του σμήνους. Κάτω ακριβώς από το μέλι αυτό είναι η περιοχή της γονοφωλιάς περαιτέρω αποθήκευση μελιού πάνω από το θόλο αυτό δεν είναι εφικτή και συνεπώς η πράξη αυτή δεν είναι ενταγμένη στη φυσιολογική πρακτική της αποικίας. Το όποιο μέλι εισέρχεται μεταγενέστερα, αυτό αποθηκεύεται στις ακριανές κηρήθρες καθώς και εντός των κελιών από τα οποία εκκολάπτεται ο γόνος, έτσι καταπατάται η περιοχή της προϋπάρχουσας γονοφωλιάς οπότε αυτή περιορίζεται, παράλληλα επεκτείνεται ο προϋπάρχων θόλος μελιού εις βάρος της γονοφωλιάς.

4. Ο μόλις πριν περιγραφόμενος μηχανισμός περιορισμού της γονοφωλιάς επιφέρει τα εξής αποτελέσματα :

Α. Καθώς περιορίζεται η γονοφωλιά μειώνεται η κατανάλωση μελιού που δαπανάται για την εκτροφή του γόνου και συνεπώς αποθηκεύεται ακόμα περισσότερο μέλι περιορίζοντας περαιτέρω την γονοφωλιά (Φαύλος κύκλος).

Β. Περιοριζόμενη η γονοφωλιά περιορίζεται και η κατανάλωση Βασιλικού πολτού που πριν χρησιμοποιούνταν στην εκτροφή του γόνου. Όμως οι αδένες των παραμάνων μελισσών εξακολουθούν να υπερλειτουργούν και να τον παράγουν, και ο παραγόμενος αυτός πολτός όμως κάπου πρέπει να διοχετευθεί (η libido των εργατριών). Η Μόνη διέξοδος διοχέτευσης είναι η καταφυγή στην κατασκευή βασικών κελιών σμηνουργίας. Στα οποία άλλωστε μπορούν να διοχετευθούν μεγάλες ποσότητες Βασιλικού πολτού.

Γ. Η περιορισμένη γονοφωλιά είναι ευκολότερο να εξυπηρετηθεί από τον επίσης περιορισμένο αριθμό μελισσών που θα απομείνει εντός της αποικίας μετά την πραγματοποιηθείσα νέα σμηνουργία.

5. Για να υπάρξει ο περιγραφόμενος μηχανισμός περιορισμού της γονοφωλιάς, έχει ως απαραίτητη προϋπόθεση τη συνεχή ροή νέκταρος στη κυψέλη. Η ροή αυτή αποτελεί εγγύηση για την υπάρχουσα μητρική αποικία με τα αποθέματα μελιού που της εξασφαλίζει (μεγάλο μέρος του πληθυσμού θα αναχωρήσει οπότε μετά τη σμηνουργία δεν θα έχει τον ίδιο αριθμό συλλεκτριών και άρα η συγκομιδή θα περιοριστεί). Επίσης αποτελεί και τον καλύτερο οιωνό για τη νέα αποικία διότι οι μέλισσες που θα πάρουν μέρος στη σμηνουργία θα αναχωρήσουν με γεμάτο τον πρόβολό τους με μέλι το οποίο θα μετατρέψουν σε κερί και θα οικοδομήσουν το νέο τους σκελετό, (κερήθρες) στη νέα τους θέση. Αλλά το πιθανότερο είναι ότι η ροή νέκταρος θα συνεχιστεί και μετά την εγκατάσταση στη νέα θέση – (οι σμηνουργίες πραγματοποιούνται πριν από την μεγιστοποίηση της νεκταροέκκρισης των φυτών) οπότε και εκεί η νέα ζωή θα είναι ελπιδοφόρα.

 Από όλα τα παραπάνω φαίνεται καθαρά ότι ο προγραμματισμός της φύσης είναι να εξασφαλίζει στην κάθε αποικία μια μέτρια συγκομιδή και μια σίγουρη σμηνουργία. (το παιχνίδι είναι καλά στημένο ).

Οι στόχοι του Μελισσοκόμου.

Ο μελισσοκόμος ενδιαφέρεται για την μεγιστοποίηση της παραγωγής μελιού και για να το πετύχει αυτό πρέπει να δράσει ενάντια στην επιθυμία της φύσης. Πρώτο του μέλημα είναι να αποτρέψει τη διάθεση για σμηνουργία ,(δεν αρκεί απλώς η αποτροπή της σμηνουργίας διότι μελίσσι που απέκτησε τη διάθεση να σμηνουργήσει ακόμη και εάν δεν του το επιτρέψουμε -καταστρέφοντάς του τα βασιλικά κελιά - αυτό θα έχει ήδη καταπέσει σε αδράνεια και για να επανέλθει σε κανονικό ρυθμό συγκομιδής θα περάσει καιρός απραξίας. Από την προηγηθείσα ανάλυση προκύπτει ότι το αίτιο για την προετοιμασία σμηνουργίας είναι τα αδιοχέτευτα πλεονάσματα του Βασιλικού πολτού. (Πλεονάσματα libido εργατριών). Τα πλεονάσματα αυτά προκύπτουν εξαιτίας του περιορισμού της κατανάλωσης του Βασιλικού πολτού λόγο του μπλοκαρίσματος της γονοφωλιάς με νέκταρ.

Σημείωση: Καταναλώτριες Βασιλικού πολτού εκτός της βασίλισσας και του γόνου, είναι και οι συλλέκτριες μέλισσες.

Άρα θα πρέπει να αποτρέψουμε το μπλοκάρισμα της γονοφωλιάς από το νέκταρ. Όμως πρέπει να δράσουμε ενάντια στη θέλησή του μελισσιού, επειδή όπως αναλύσαμε πιο πριν το μελίσσι δεν έχει καμία διάθεση να αποθηκεύσει το νέκταρ πάνω από το σφραγισμένο μέλι που είναι πάνω από τη γονοφωλιά (δεν είναι στη φύση του).

Για να το καταφέρουμε τούτο θα πρέπει να έχουμε φροντίσει από αρκετά νωρίς τα εξής :

Το σφραγισμένο μελι (φεγγάρι) που είναι πάνω από τη γονοφωλιά θα πρέπει να βαίνει συνεχώς μειούμενος και όταν θα αρχίσει να εισρέει νέκταρ, αυτός (ο Θόλος του μελιού ) θα πρέπει να έχει εξαντληθεί και το χώρο του να έχει καταλάβει από άκρου εις άκρον η γονοφωλιά η οποία θα πρέπει από πιο νωρίς να είναι συνεχώς σε επέκταση. Για να το πετύχουμε αυτό ασκούμε διεγερτική τροφοδοσία από αρκετά νωρίς, χωρίς όμως η τροφοδοσία αυτή να καλύπτει τις διατροφικές ανάγκες του τότε γόνου ώστε για να καλυφθούν αυτές να υπερκαταναλώνεται το μέλι του θόλου.

Στην ανάγκη εάν εκτιμούμε ότι την ώρα της συγκομιδής δεν θα έχει εξαντληθεί ο θόλος του μελιού τότε αφαιρούμε ολόκληρες κερήθρες με μέλι οι οποίες είναι στην άκρη της γονοφωλιάς και τις αντικαθιστούμε με φύλα κερήθρας. Η  ανάγκη λοιπόν για επέκταση της γονοφωλιάς, (η γονοφωλιά είναι ακόμα περιορισμένη) θα αναγκάσει τις μέλισσες να χτίσουν τα φύλα κερήθρας και κατά το χτίσιμο θα καταναλωθούν αποθέματα μελιού. Αποθέματα μελιού επίσης θα καταναλωθούν και εξ αιτίας της επέκτασης του γόνου πάνω στις κερήθρες αυτές οι οποίες όμως δεν τα έχουν πάνω τους και αυτά θα μεταφερθούν από τις παρακείμενες κερήθρες. Ένα άλλο ευεργετικό των νεοχτισμένων αυτών κερήθρων είναι ότι διασπούν τον θόλο του μελιού και δημιουργούν ρήγματα που παραπέμπουν στον ή στους υπερκείμενους ορόφους.

Προσοχή θα πρέπει να δοθεί ώστε να μην εξαντληθούν τα αποθέματα του μελιού πριν την εξασφάλιση σίγουρης νεκταροροής. αν υπάρχει τέτοιο ενδεχόμενο θα πρέπει να εξασφαλιστεί η διατροφή του μέγιστου με παροχή ανάλογης ποσότητας ζαχαροζύμαρου.

Πριν την έναρξη της νεκταροροής θα πρέπει να έχουν τοποθετηθεί ο όροφος συγκομιδής ώστε να έχουν γίνει ήδη αντιληπτοί και αποδεκτοί από τις μέλισσες και σε συνδυασμό με την διάσπαση - εξάντληση του θόλου μελιού που υπήρχε πριν πάνω από την γονοφωλιά. Οι πρώτες εισροές νέκταρος να αποθηκευτούν εκεί (στον ορόφο συγκομιδής) ώστε να αποτραπεί το μπλοκάρισμα της γονοφωλιάς. Για να γίνουν άμεσα αποδεκτοί οι όροφοι συγκομιδής θα πρέπει να έχουν κερήθρες ήδη χτισμένες και χρησιμοποιημένες την προηγούμενη χρονιά είτε για αποθήκευση μελιού είτε για εκτροφή γόνου. Σημαντική συμβολή στο να γίνουν αποδεκτές οι κερήθρες αυτές και να ενσωματωθούν στο σύνολο του δομικού σκελετού της αποικίας, παρέχουν οι αργόσχολες μέλισσες οι οποίες έχουν εκτοπιστεί από την περιοχή της γονοφωλιάς λόγο του ότι εκκολάφθηκαν ήδη νεότερες, (ασχολούνται αυτές τώρα [οι νεότερες] με τον καθαρισμό και την προετοιμασία των κελιών όπου γεννά η βασίλισσα καθώς και με την εκτροφή του γόνου.) Οι εκτοπισμένες αργόσχολες μέλισσες καταλαμβάνουν τα υψηλότερα σημεία της Κυψέλης, επωφελούμενες της ζέστης που υπάρχει εκεί, και είναι αυτές που θα αποδεχτούν και θα προετοιμάσουν τις κηρήθρες των ορόφων συγκομιδής. Βασιλικά διαφράγματα δεν πρέπει να χρησιμοποιηθούν στη φάση αυτή διότι δυσχεραίνουν την αποδοχή των υπερκείμενων ορόφων, καταντούν διαφράγματα μελιού και συμβάλλουν στο μπλοκάρισμα της γονοφωλιάς με νέκταρ. Στους επόμενους ελέγχους εάν διαπιστωθεί ότι έχει μεταβεί η βασίλισσα στους ορόφους συγκομιδής και έχει γεννήσει εκεί, τότε μεταφέρεται αυτή με το πλαίσιο όπου γεννάει ή όλα τα πλαίσια που έχει γεννήσει στην γονοφωλιά και ανεβάζουμε συμπληρώνουμε τα κενά με πλαίσια σφραγισμένου γόνου που παίρνουμε από τη γονοφωλιά. Τότε και μόνο τότε βάζουμε βασιλικό διάφραγμα όταν είμαστε σίγουροι ότι ο όροφος έχει γίνει αποδεκτός και οι μέλισσες εργάζονται σε αυτόν.

Παράλληλα  εξασφαλίζουμε δεύτερη είσοδο πάνω από το βασιλικό διάφραγμα για να αποφύγουμε την μείωση των αποδόσεων. Επίσης σε κάθε επιθεώρηση (τουλάχιστον μίαν την εβδομάδα) την περίοδο πριν και κατά τη σμηνουργία αναζητούμε στην γονοφωλιά αφαιρούμαι και ανεβάζουμε στον ορόφο συγκομιδής τα όποια πλαίσια δούμε να έχουν γεμίσει με νέκταρ. Τα κενά που δημιουργούνται στη γονοφωλιά μετά την αφαίρεση των πλαισίων αυτών τα συμπληρώνουμε με φύλλα τεχνητής κερήθρας και πότε με χτισμένες κηρήθρες. Στις χτισμένες Κερήθρες οι μέλισσες αποθέτουν αμέσως μέλι και τις μπλοκάρουν ενώ στα μισό χτισμένα κελιά τις τεχνητής κερήθρας δεν αποθέτουν μέλι, η βασίλισσα όμως γεννάει στα μισό χτισμένα κελιά και έτσι επεκτείνεται ο γόνος και καταναλώνεται ο Βασιλικός πολτός που είναι ο αίτιος της σμηνουργίας. Προσοχή θα πρέπει όμως να δοθεί και στο εξής , δεν πρέπει να τοποθετηθεί ο όροφος συγκομιδής μελιού πάρα πολύ νωρίς γιατί αν γίνει αυτό έχει δύο περιπτώσεις :

α) Σε περίπτωση μεταστροφής των καιρικών συνθηκών θα κρυώσει η γονοφωλιά και θα ανακοπεί η επέκτασή της (πάλι περίσσευμα Βασιλικού πολτού …… και σμηνουργία) ή θα κρυώσει ο γόνος με αποτέλεσμα εμφάνιση ασθενειών του όπως ασκοσφαίρωση.

β) Θα προκαλέσει υπερβολικό αραίωμα των μελισσών εντός της Κυψέλης με αποτέλεσμα να ανακοπεί η συλλογή του νέκταρος. τα σφιχτά μελίσσια συλλέγουν καλύτερα αλλά και επεξεργάζονται επίσης καλύτερα το συλλεγόμενο νέκταρ. Ο καταλληλότερος χρόνος για την προσθήκη του ορόφου συγκομιδής είναι ακριβώς κατά την εκκόλαψη μιας νέας γενιάς μελισσών που προηγείται μιας αξιόλογης νεκταροροής και εφόσον το μελίσσι έχει καταλάβει με πληθυσμό οκτώ τουλάχιστον πλαίσια της γονοφωλιάς.

Η συνεκτικότητα της γονοφωλιάς και η βασιλική φερορμόνη

Καθοριστικής σημασίας για την αποτροπή της σμηνουργίας είναι και η συγκρότηση της γονοφωλιάς. Φανταστείτε γονοφωλιά με την εξής διάρθρωση: η βασίλισσα γεννάει στο ένα άκρο σε δύο η τρεις κερήθρες στο κέντρο υπάρχει σφραγισμένος γόνος και στο άλλο άκρο δύο η τρεις κερήθρες με φρέσκο γόνο. Αμέσως γεννάται το ερώτημα, η παραγόμενη από τη βασίλισσα φερορμόνη στο ένα άκρο της Γονοφωλιάς διαχέεται επαρκώς ως το άλλο άκρο; Το ποσό της φερορμόνης που φτάνει εκεί επαρκεί ώστε να αναστείλει τις σμηνουργικές τάσεις των μελισσών που τροφοδοτούν και επιμελούνται τον επίσης υπάρχοντά γόνο, ο οποίος είναι της κατάλληλης ηλικίας για την οικοδόμηση βασιλικών κελιών;

Για να καταστεί παραγωγικό ένα μελίσσι θα πρέπει η Γονοφωλιά του να έχει επεκταθεί εντελώς και να καταλαμβάνει τουλάχιστον δεκαπέντε κερήθρες γόνου. Οι οκτώ από αυτές θα πρέπει να βρίσκονται στον δεύτερο όροφο της γονοφωλιάς, οι κερήθρες αυτές θα πρέπει να περιλαμβάνουν επί το πλείστον νέο γόνο που να κλιμακώνεται ηλικιακά από την μια έως την άλλη πλευρά ως εξής :

Στην μια πλευρά ο πιο προχωρημένος ηλικιακά γόνος και στην άλλη ο νεότερος γόνος στο τέρμα της πλευράς του νεότερου γόνου θα πρέπει να υπάρχουν κενά διαθέσιμα κελιά όπου η βασίλισσα θα γεννάει τα αβγά της. Στα μισό χτισμένα φύλλα κερήθρας που προσθέτει ο μελισσοκόμος. όταν συμπληρώνονται με γόνο και οι οχτώ αυτές κερήθρες τότε αφαιρούνται οι δύο της μιας πλευράς με τον πλέον σφραγισμένο γόνο και μεταφέρονται στον πρώτο όροφο, μετακινούνται όλες οι άλλες κηρήθρες προς την πλευρά των αφαιρεθέντων και στο κενό που δημιουργείται στην άλλη πλευρά συμπληρώνεται με φύλλα τεχνητών κερήθρων.

Η διάρθρωση αυτή της γονοφωλιάς επιτρέπει στη βασίλισσα να παρέχει τα μεγαλύτερα ποσά φερορμόνης στις μέλισσες εκείνες που βρίσκονται επάνω στο νεότερο γόνο και να αναστέλλει τις σμηνουργικές τους τάσεις και να αποτρέπει αυτές από το να οικοδομήσουν βασιλικά κελιά στο γόνο αυτόν που είναι της κατάλληλης ηλικίας (αυγά η μόλις εκκολαφθήσες προνύμφες.) Οι δύο κερήθρες που αφαιρέθηκαν από τον δεύτερο του γονοθαλάμο τοποθετούνται στο κέντρο του πρώτου και εκατέρωθεν αυτόν τοποθετούνται παλιές κηρήθρες στις οποίες οι συλλέκτριες γύρης θα εναποθέσουν τα φορτία τους μακριά από το χώρο που γεννάει η βασίλισσα και έτσι θα αποτραπεί και το μπλοκάρισμα της γονοφωλιάς με εναπόθεση γύρης. Με γύρη θα γεμίσουν επίσης και τα κελιά του γόνου του πρώτου ορόφου όταν θα εκκολαφθούν οι μέλισσες από αυτά. Στις κηρήθρες του ορόφου αυτού θα πραγματοποιούνται και οι χοροί των συλλεκτηρών μελισσών καθώς και η παράδοση του συλλεγμένου νέκταρος στις οικιακές μέλισσες, και αυτές θα το εναποθέσουν προσωρινά εκεί μέχρι να το μεταφέρουν στους ορόφους συγκομιδής. Άρα είναι μεγάλης σημασίας η ύπαρξη κενών παλαιών κερήθρων στον πρώτο όροφο της γονοφωλιάς τόσο για την αποθήκευση της γύρης όσο και για την προσωρινή εναπόθεση του νέκταρος. Ο μελισσοκόμος βέβαια σε τακτά διαστήματα επαναλαμβάνει τη διαδικασία και κατεβάζει στον πρώτο όροφο της γονοφωλιάς κερήθρες με σφραγισμένο γόνο. Αυτός είναι ο ενδεδειγμένος τόπος διεύρυνσης της γονοφωλιάς και μάλιστα έγκαιρα με την τοποθέτηση ορόφου κάτω από τον προϋπάρχον και το κατέβασμα σε αυτόν των δύο πλαισίων σφραγισμένου γόνου και αυτό θα γίνει για πρώτη φορά όταν θα χρειαστεί διεύρυνση η αρχική γονοφωλιά όταν θα έχει συμπληρώσει τα οχτώ πλαίσια του γόνου της.

Αντί αυτού ακολουθείται συνήθως η στρεβλή πρακτική της τοποθέτησης του νέου ορόφου πάνω στον προϋπάρχον. Αυτό όμως προκαλεί πτώση της θερμοκρασίας ολόκληρης της γονοφωλιάς, την ανακοπή του ρυθμού ωοτοκίας, πλεόνασμα Βασιλικού πολτού προετοιμασίες και τελικά σμηνουργία. Για να μην αναφερθούμε και στην ακόμα χειρότερη πρακτική της άρσης πλαισίων με Γόνο και τοποθέτησης τους στον μόλις προστεθέντα άνω όροφο, η πράξη αυτή διασπά την συνεκτικότητα της γονοφωλιάς και επιφέρει ακόμα μεγαλύτερη ανακοπή της ωοτοκίας.