Τρίτη 1 Μαΐου 2012

Η ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΚΑΙ ΟΙ ΦΥΛΕΣ ΤΩΝ ΜΕΛΙΣΣΩΝ
Η κοινή μέλισσα Apis mellifera (ή mellifica) είναι έντομο και η συστηματική της κατάταξη φαίνεται στον παρακάτω πίνακα:
Πίνακας 1.:Οι διάφoρες φυλές της μέλισσας Apis mellίfera (Am.) κατά γεωγραφικές ομάδες. Μετά το όνομα της φυλής, αναγράφεται το επίθετο του συγγραφέα που έκανε την αναγνώριση και μέσα στην παρένθεση το έτος της δημοσίευσης.
I.        Μέση Ανατολή (Ιρανο-Ποντο-Μεσογειακή περιοχή)
1. A.m.     Anatolia       Maa                       (1953)
2. A.m.    Adami          Ruttner                 (1975)
3. A.m.    Cypria                   Pollmann                 (1879)
4. A.m.    Syriaca        Buttel-Reepen       (1906)
5. A.m.    Meda           Skorikov                (1929)
6. A.m.    Caucasica     Gorbad1ev             (1906)
7. A.m.    Armenia       Scorpio                 (1929)

II.       Τροπική Αφρική
8. Am.     lamarckii     Cockerell               (1906)
9. Α.m.    Yemenitica   Ruttier                  (1975)
10. A.m    Litorea        Smith                    (1961)
11. A.m    Scutellata    Lepeletier             (1836)
12. A.m    Adonsonii     Latreille                (1804)
13. A.m    Monticola     Smith                    (1961)
14. Α.m    Capensis      Escoholtz              (1821)
15. A.m    Urιιcαlor      Latreille                (1804)

III.     Μεσόγειος
Α. Δυτική Μεσόγειος - Βόρεια Aφρική
16. Am.    Sahariensis Baldensperger       (1924)
17. Am.    Intermissa   Buttel-Reepen       (1906)
Β. Δυτική Μεσόγειος - Βόρεια Ευρώπη
18. A.m.   Iberica        Goetze                  (1964)
19. A.m.   Mellifera     Lίnnaeus                (1758)
Γ.        Κεντρική Μεσόγειος-Νοτιοανατολική Ευρώπη
20. A.m.  Sicua           Montagano            (1911)
21. A.m.   Lιgustica      Spinola                  (1806)
22. A.m.  Cecropia      Κίesenwetter        (1860)
23. A.m. Macedonica Ruttner                 (1987)
24. A.m. Carnica        Pollmann                 (1879)
 Είδος είναι μια ομάδα φυσικών πληθυσμών που αναπαράγονται μεταξύ τους και η οποία είναι αναπαραγωγικά απομονωμένη από όλες τις ομάδες πληθυσμών. Με άλλα λόγια: Δύο ζωικοί οργανισμοί κατατάσσονται στο ίδιο είδος, όταν το προϊόν της διασταύρωσής τους δίνει απογόνους. Κάθε είδος φυτού ή ζώου έχει ένα επιστημονικό όνομα που αποτελείται από δύο λέξεις και γράφεται στη λατινική γλώσσα. Οι ρίζες των ονομάτων στα γένη, και συνήθως και στα είδη προέρχονται είτε από την ελληνική, είτε από λατινική γλώσσα. Η πρώτη λέξη αποτελεί το γένος, υπογραμμίζεται και το αρχικό γράμμα της γράφεται κεφαλαίο. Η δεύτερη λέξη αποτελεί το γένος, υπογραμμίζεται και το αρχικό γράμμα της γράφεται μικρό.
Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία στο γένος Apis υπάγονται 9 είδη:
1.     Apis dorsata Fabricius (γιγαντιαία μέλισσα) Απαντάται σε όλη την Ινδία και Νοτιοανατολική Ασία. Δημιουργεί μεγάλο μελίσσι σε ανοιχτή φωλιά και σε υψόμετρο μικρότερο από 1250m. Συζευγνύεται μετά τη δύση του ηλίου.
2.     Apis aboriosa F.Smith (γιγαντιαία μέλισσα). Είναι η μεγαλύτερη μέλισσα στον κόσμο. Ζει σε μεγάλο υψόμετρο μεταξύ 1.200 και 4.100m στο Νεπάλ. Το μεγάλο της μέγεθος, ο σκοτεινός χρωματισμός και το μακρύ τρίχωμα είναι προσαρμογές για να μπορεί να επιζήσει στο μεγάλο υψόμετρο των Ιμαλαΐων (Sakagami και συνεργάτες, 1980). Η ικανότητά της να μπορεί να ρυθμίζει τη θερμοκρασία στην ανοιχτή φωλιά της, είναι άξια θαυμασμού.
3.     Apis binghami CockereII (γιγαντιαία μέλισσα). Απαντάται στα Νησιά Σούλα και Μπουτούνγκ της Ινδονησίας. Είναι μαύρη μέλισσα με ευκρινείς λευκές ζώνες στην κοιλιά και οι συλλέκτριες είναι γνωστό ότι πετούν και το βράδυ.
4.     Apis breviligula Maa (γιγαντιαία μέλισσα). Απαντάται στις Φιλιππίνες, είναι παρόμοια με την A.binghami όμως με ελαφρά κοντύτερο σώμα, φαρδύτερο θώρακα και σημαντικά κοντύτερα στοματικά μόρια. Υπάρχουν ακόμη αντιρρήσεις για το αν η A.binghami και A.bre-viligula αποτελούν ξεχωριστά είδη από εκείνης της A.dorsata γιατί δεν υπάρχουν στοιχεία για την αναπαραγωγική τους απομόνωση η οποία αποτελεί το βασικό κριτήριο για τον καθορισμό του είδους.
5.     Apis mellifera L. (κοινή ή δυτική μέλισσα). Απαντάται σε όλες τις ηπείρους.
6.     Apis cerana (ή Aindica) fabricius (ινδική μέλισσα) Απαντάται στη Νοτιο -ανατολική Ασία. Είναι μέλισσα παρόμοια με τη δική μας αλλά λίγο μικρότερη σε μέγεθός. Την εκμεταλλεύονται εμπορικά στην Ινδία και άλλα μέρη της Ασίας. Το μελίσσι, μικρό σε μέγεθος σπάνια αποθηκεύει περισσότερο από 5-8 κιλά μέλι.
7.     Apis koschevnikovi Buttel-Reepen (κόκκινη μέλισσα) Απαντάται στα νησιά Βόρνεο και Σουμάτρα. Έχει χρώμα κόκκινο-κίτρινο και δημιουργεί φωλιές σε κοιλώματα.
8.     Apis fIorea fabricius (νάνος μέλισσα) Απαντάται στην Ταϊλάνδη, Μαλαισία και όλη την Ινδοκίνα. Κτίζει τη φωλιά της στο ύπαιθρο (ανοιχτό χώρο).
9.     Apis adreniformis Smith (νάνος μέλισσα) .Απαντάται στα νησιά Σουμάτρα, Ιάβα, Βόρνεο και σε όλη την Ινδοκίνα.

Για την κατάταξη της μέλισσας (Apis mellifera) στις διάφορες φυλές (υποείδη), έχουν χρησιμοποιηθεί διάφορα κριτήρια. Αυτά μπορεί να είναι μορφομετρικά γνωρίσματα ή γνωρίσματα συμπεριφοράς. Μερικά από τα μορφομετρικά γνωρίσματα που χρησιμοποιούνται είναι:

1. Μέγεθος του σώματος
2. Χρώμα
3. Μήκος κεραίας
4. Μήκος προβοσκίδας
5. Τριχοφυΐα
6. Μέγεθος φτερών
7. Νευρώσεις των φτερών (ωλενικός δείκτης)
Μερικά από τα άλλα γνωρίσματα είναι η επιθετικότητα, η ταχύτητα ανάπτυξης του πληθυσμού, η τάση για σμηνουργία, η παραγωγή μελιού κ.ά. Η σωστή αναγνώριση των διαφόρων φυλών παρουσιάζει δυσκολίες, για πολλούς λόγους. Ο κυριότερος λόγος είναι οι μετακινήσεις μελισσών μέσα στα όρια μιάς χώρας ή ακόμη και από χώρα σε χώρα. Ετσι έχουν αλλάξει τα φυσικά όρια κάθε φυλής και έχει επιτελεσθεί σημαντικός υβριδισμός. Επίσης μέσα σε κάθε φυλή υπάρχει μεγάλη" ποικιλομορφία, και το πού θα τραβήξει κανείς τη γραμμή είναι κάπως υποκειμενικό.
Σύμφωνα με τον Ruttner περιγράφονται 24 φυλές μελισσών χρησιμοποιώντας τις μορφομετρικές μεθόδους. Ταξινομούνται σε τρείς ομάδες για να διευκολυνθεί η περιγραφή και όχι επειδή υποχρεωτικά υποδηλώνουν γενεαλογενετική σχέση. Οι πιο γνωστές στον κόσμο φυλές είναι η Ιταλική μέλισσα (A. mellifera ligustika), η Καυκάσια μέλισσα (Α. mellifera caucasica) και η Καρνιολική μέλισσα (Α. mellifera carnica). Στην Ελλάδα υπάρχουν 4 φυλές μελισσών (εικ. 3, 4, 5 και 6) οι οποίες περιγράφονται παρακάτω:

1.   Αpis mellifera Iίgustica (Ιταλική μέλισσα).


Εικόνα 1: Ιταλική μέλισσα
Είναι η πιο διαδεδομένη φυλή μελισσών στον κόσμο. Προέρχεται από την Ιταλία και έχει χρώμα κίτρινο. Οι συλλέκτριες μέλισσες έχουν την τάση να πετούν σε μικρές αποστάσεις από την κυψέλη και αυτή η συμπεριφορά οδηγεί στην λεηλασία. Ακόμη συχνή είναι η παραπλάνηση. Αναπτύσσεται αργά την άνοιξη που συνήθως οδηγεί σε μικρό ποσοστό σμηνουργίας, με μέγιστη ανάπτυξη το καλοκαίρι που διατηρείται μέχρι το φθινόπωρο. Προσαρμόζεται ικανοποιητικά σε διάφορα περιβάλλοντα και δεν θεωρείται επιθετική. Συλλέγει μικρή ποσότητα πρόπολης.
2. Αpis mellifera caucasica (Καυκάσια μέλισσα)

Εικόνα 2: Καυκάσια μέλισσα
Προέρχεται από την περιοχή του Καύκασου και το χρώμα της είναι μαύρο με γκρι ή καφέ στίγματα και κάπου-κάπου κίτρινες ζώνες. Περιγράφεται σαν μη επιθετική, ήρεμη επάνω στην κηρήθρα με μικρή τάση για σμηνουργία, χρήση πολλής πρόπολης και ευπρόσβλητη στην νοσεμίαση. Έχει μεγαλύτερη προβοσκίδα από όλες τις φυλές που της δίνει το πλεονέκτημα της καλύτερης αξιοποίησης των ανθέων.
3.  Αpis mellίfera adami (Κρητική μέλισσα)
Εικόνα 3. Κρητική μέλισσα
Το όνομα δόθηκε προς τιμή του μοναχού Brother Adam και τη συναντούμε στην Κρήτη. Οι μέλισσες των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου (Κάρπαθος, Ρόδος, Κως, Χίος, Λέσβος) μοιάζουν πολύ με την μέλισσα αυτή. Οι μέλισσες διαχειμάζουν εύκολα ακόμη και σε περιοχές με κρύο χειμώνα. Η παραγωγή γόνου είναι μεγάλη και συνεχίζεται ακόμη και κατά τη διάρκεια του χειμώνα επειδή οι κλιματολογικές συνθήκες του νησιού το επιτρέπουν. Από τον Φεβρουάριο αρχίζει η γρήγορη ανάπτυξη του γόνου που φθάνει κατά τον Μάιο μέχρι τα 14-18 πλαίσια γόνου. Την εποχή αυτή σχεδόν κάθε μελίσσι προ-ετοιμάζεται για σμηνουργία, κατασκευάζοντας συνήθως 60-200 βασιλικά κελιά που ένα μέρος από αυτά είναι σε συστάδες. Ο Brother Adam την περιγράφει σαν "εξαιρετικά επιθετική" πλεονέκτημα της καλύτερης αξιοποίησης των ανθέων.
4.   Apis mellifera cecropia (Κεκρόπια μέλισσα)
Εικόνα 4. Κεκρόπια μέλισσα
Το όνομα κεκρόπια μέλισσα χρησιμοποιήθηκε από τον Βεργίλιο στο ποίημά του "Γεωργικά". Το Βόρειο όριο της Κεκρόπιας φυλής είναι η γραμμή που σχηματίζεται από τις πόλεις Ιωάννινα, Μέτσοβο, και Καλαμπάκα. Προς τα Νότια καλύπτει την Κεντρική και Νότια Ελλάδα συμπεριλαμβανομένης και της Πελoπoννήσου.
Kατά παράδοξο τρόπο στα Νησιά του Ιονίου Πελάγους οι μέλισσες μοιάζουν μορφολογικά περισσότερο με την Καρνιολική φυλή παρά με την Κεκρόπια φυλή.

5.   Αpis mellifera macedonica (Μακεδονική μέλισσα)

Εικόνα 5. Μακεδονική μέλισσα
Είναι η πιο πρόσφατα χαρακτηρισμένη φυλή των μελισσών στον κόσμο (1987). Η φυλή αυτή βρίσκεται στη Μακεδονία, Θράκη, Ήπειρο και Θεσσαλία (πάνω από τη γραμμή που σχηματίζoυν οι πόλεις Iωάννινα, Μέτσοβο και Καλαμπάκα). Επίσης περιλαμβάνει ένα πολύ μικρό μέρος της Νότιας Γιουγκοσλαβίας, τη Βουλγαρία, την ανατολική Ρουμανία και ένα μέρος της Ρωσίας. Στην Ευρωπαϊκή Τουρκία υπάρχει η φυλή Αpis mellifera anatoliaca η οποία μοιάζει με την Αpis mellifera macedonica Η Μακεδονική μέλισσα είναι πολύ ήρεμη, έχει μικρή τάση για σμηνουργία, μείωση του γόνου το καλοκαίρι, δυνατoύς πληθυσμούς το χειμώνα και συλλογή μεγάλης ποσότητας πρόπολης.

6. Apis mellifera carnica (Καρνιολική μέλισσα)
Εικόνα 6. Καρνιολική μέλισσα
Τη Καρνιολική μέλισσα τη συναντούμε στα νησιά του lουνίου Πελάγους. Εμφανίζει παρόμοιο μέγεθος, χρώμα και τρίχωμα με εκείνο της Καυκάσιας. Είναι ήρεμη μέλισσα και αναπτύσσεται γρήγορα την άνοιξη. Χρησιμοποιεί ελάχιστη πρόπολη και έχει μικρή τάση για σμηνουργία και παραπλάνηση.
7.    Κυπριακή μέλισσα (Αpis mellifera cypria).
Εικόνα 7. Κυπριακή μέλισσα
Την συναντάμε στην Κύπρο και είναι εξαιρετικά επιθετική, ούτε ακόμη και ο καπνός δεν την ηρεμεί. Έχει γρήγορη ανάπτυξη του γόνου και παρουσιάζει έντονη τάση για σμηνουργία.