Μικροί Μάστορες με πολύ ΜΥΑΛΟ

Κηρήθρες δε χτίζονται μέσα στην κυψέλη διαρκώς, όμως όταν χρειαστούν, χτίζονται πολύ γρήγορα. Η φωτογραφία δείχνει τι κατόρθωσαν να φτιάξουν οι μικροί αυτοί μάστορες μέσα σε λίγες ώρες. Βλέπουμε ακόμα ότι το χτίσιμο αρχίζει από επάνω και συνεχίζεται ακριβώς κατακόρυφα προς τα κάτω. Κάθε κηρήθρα αποτελείται από αρκετές χιλιάδες μικρά, κέρινα δωμάτια ή «κελιά», που χρησιμεύουν άλλοτε σαν παιδικά δωμάτια και άλλοτε σαν αποθήκες για την τροφή. Τα κελιά έχουν μια σκόπιμη διάταξη, που προκαλεί εντύπωση.

Αν κόψουμε μια κηρήθρα εγκάρσια, από επάνω προς τα κάτω, θα αποκτήσουμε μια εικόνα όπως του σχήματος δίπλα. Η κηρήθρα έχει ένα μεσότοιχο (Μ) που, όπως και τα άλλα μέρη, φτιάχνεται από κερί που αποτελεί τον κοινό πυθμένα για τα κελιά, που είναι τοποθετημένα προς τις δύο πλευρές. Οι βαθουλωτοί πυθμένες είναι επιδέξια χωμένοι ο ένας μέσα στον άλλο, έτσι που ν’ αξιοποιείται άριστα ο χώρος. Τα κελιά παρουσιάζουν μικρή κλίση, τόση που είναι αρκετή, ώστε τα τοποθετημένα μέσα σ’ αυτά λεπτόρρευστα αποθέματα μελιού να μη μπορούν να στάζουν. Το αξιοπρόσεκτο όμως είναι ότι τα πλαϊνά τοιχώματα των κελιών σχηματίζουν μεταξύ τους εξάγωνα. Οι μέλισσες θα μπορούσαν βέβαια κι αυτές να χτίζουν τα κελιά τους το ίδιο καλά με τα κυκλικά τοιχώματα, όπως πράγματι τα φτιάχνουν οι βομβίνοι ή να διαλέξουν άλλες μορφές.

Όμως με κυκλικά ή τυχόν οκτάγωνα κελιά θα έμεναν μεταξύ τους αχρησιμοποίητοι χώροι και αυτό θα ήταν σπατάλη χώρου. Επίσης κάθε κελί θα έπρεπε να έχει εξολοκλήρου ή κατά ένα μέρος τα αποκλειστικά δικά του τοιχώματα και αυτό θα ήταν σπατάλη υλικού. Με τρίγωνα ή εξάγωνα κελιά παύουν να υπάρχουν και τα δύο μειονεκτήματα, διότι κάθε τοίχωμα θα είναι κοινό σ’ όλη του την έκταση για δύο γειτονικά κελιά, κι επομένως αξιοποιείται δύο φορές και δεν παραμένουν ενδιάμεσοι κενοί χώροι. Τα τρίγωνα, τετράγωνα και εξάγωνα της εικόνας είναι έτσι σχεδιασμένα ώστε να καλύπτουν ακριβώς ισομεγέθεις επιφάνειες.

Σ΄ αυτά λοιπόν τα κελιά με το ίδιο βάθος, θα χωρούσε η ίδια ποσότητα μέλι. Από τα τρία όμως αυτά γεωμετρικά σχήματα με την ίδια επιφάνεια τα εξάγωνα έχουν την πιο μικρή περίμετρο. Επομένως για την ολοκλήρωση της κατασκευής των εξάγωνων κελιών, με ίδια χωρητικότητα, απαιτείται το πιο λίγο υλικό κατασκευής.

Οι μέλισσες λοιπόν έχουν βρει με τα εξάγωνα κελιά τους, πράγματι την καλύτερη και την οικονομικότερη μορφή, που μπορεί κανείς να σκεφτεί. Ένας χτίστης θα χρειαζόταν για την διεκπεραίωση ενός τόσο κανονικού χτισίματος, ένα νήμα της στάθμης και ένα μοιρογνωμόνιο. Οι μέλισσες μετρούν τις γωνίες πιθανόν με τα πολλά τριχίδια αφής που έχουν στο κεφάλι και στις κεραίες. Ωστόσο, τίποτα δεν είναι εξακριβωμένο γύρω από το θέμα αυτό. Το σώμα των μελισσών είναι εφοδιασμένο με μια ζωντανή αεροστάθμη.

Το κεφάλι τους δηλαδή στηρίζεται πιο ψηλά από το κέντρο βάρους του, σε δύο προεξοχές του στήθους από χιτίνη (Ζ στην εικόνα). Όταν στέκεται η μέλισσα επάνω στην κηρήθρα, με το κεφάλι προς τα πάνω, τότε η βαρύτητά της το τραβάει προς το στήθος. Ένας σωρός από πάρα πολλά ευαίσθητα αισθητήρια κύτταρα αφής στην κορυφή των προεξοχών από χιτίνη, κάνει να γίνονται αντιληπτές αυτές οι περιστροφικές κινήσεις. Όταν το κεφάλι είναι προς τα κάτω, η περιστροφή δρα κατά την αντίθετη έννοια, και κάθε λοξή θέση προκαλεί μιαν άλλη χαρακτηριστική κατανομή της πίεσης, επάνω στο σωρό των αισθητηρίων κυττάρων. Έτσι οι μέλισσες είναι σε θέση να ελέγχουν τη στάση του ίδιου τους του σώματος και ταυτόχρονα την τοποθέτηση της κηρήθρας στο χώρο. Αν κανείς τους καταστρέψει το όργανο αυτό με το οποίο αντιλαμβάνονται την κατεύθυνση της βαρύτητας, τότε οι μέλισσες σταματούν την οικοδομική τους δραστηριότητα και έτσι βρίσκουμε στο πάτωμα αχρησιμοποίητα τα κέρινα λέπια που παράγουν.

Από το βραβευμένο με Nobel  βιβλίο του Karl von Frish "Από τη ζωή των μελισσών"